Ճամփորդության մասին իմացել եմ գնալուց մոտ մեկ շաբաթ առաջ: Երկար ժամանակ էր՝ ինչ ճամփորդության չէի գնացել: Ժամանակ չկորցրեցի ու արագ գրեցի ընկերներուհիներիս: Մեծ մասին հարմար չէր: Որոշեցինք չգնալ: Մի քիչ տխրելի էի, բայց երբ նայեցի խմբին մտածեցի «Շատ լավ ա, որ չեմ գնում, անկապ ա անցնելու, խումբը լավը չի…»: Խմբի մասնակիցների հետ վերջին անգամ 1000 տարի առաջ էի ճամփորդել: Հետո իմ ընկերուհիներից մեկը՝ խուճուճ Անահիտը, ասաց, որ գնալու է ճամփորդության: Երկար խոսակցություններից հետո, ես ու Անահիտները գնացինք ընկեր Վիկտորիա մոտ, որ գրացվենք: Գնալուց մեկ-երկու օր առաջ փոշմանել էի, բայց արդեն ուշ էր՝ պետք է գնայի:
Պատարագից հետո շարժվեցինք: Մեզ հետ էր նաև իրավունքի ու թուրքերենի ընկեր Աննան: Ճամփորդության նպատակը՝ ճանաչել հայաստանյան այն կառույցները, որոնք ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի մշակութային ժառանգության ներքո են:
Առաջին կանգառը եղավ Քոբայրավանքը: Ճանապարհը շատ սիրուն էր: Բարձրանալիս երկու բանի մասին էի մտածում: Առաջինը՝ ո՞ւմ մտքով է անցել էսքան դժվար տեղ վանք կառուցել, իսկ երկրորդը՝ ինչ հարմար ու լավ առիթ է իրավունք առարկայիս գնահատկանները բարձացնելու համար: Երբ բարձացանք, սկսեցինք ուսումասիրել տարածքը: Մեր տղաներից՝ Առնոն, Վարանդն ու Արամը շատ սիրուն տեղ էին գտել ու մեզ էլ առաջարկեցին իրենց հետ գնալ, բայց քանի որ շատ հոգնած էինք՝ հրաժարվեցինք: Տղաները մեզ նկարները ցույց տվեցին. ու շատ փոշմանեցինք, որ չենք գնացել:
Իսկ հիմա մի փոքր Քոբայրավանքի մասին: Վանքը հիշատակվում է 12-րդ դարում: Կառուցվել Բագրատունյաց տան Կյուրիկյան ճյուղի Կյուրիկե Բ թագավորի դուստր Մարիամի կողմից: Այճմ կիսաքանդ վիճակում է: Անունը ծագել է այր և քոբ բառից: Այր և քոբ (վրացերեն) բառերը նշանակում ենք քարանձավ: 13-րդ դարի կեսերին Կյուրիկյաններից անցնում է Զաքարյաններին և դառնում քաղկեդոնական կամ վրացադավան վանք: Դրանով է պայմանավորված հուշարձանների մի մասի վրա վրացերեն արձանագրությունների առկայությունը: Վանքից իջնելն ավելի հեշտ էր, քան բարձրանալը: Իջնելուց սագեր տեսնաք:
This slideshow requires JavaScript.
Երկրորդ կանգառը Ախթալան էր: Երբ դարպասներից ներս մտա, կարծես դրախտում լինեի: Շա՜տ սիրուն էր: Տարածքում շրջելիս նկատեցի, որ շատ մաքուր էր: Վանքը հիշատակվում է շատ հին ժամանակներից, բայց հատկապես վանքի մասին հիշատակությունները վերաբերում են 18-19-րդ դարերին, երբ այդ շրջանում թուրքական իշխանություն է եղել: Վանքն իր անվանումը ստացել է աք և թառլա բառերից: <<Աք>> նշանուկում է սպիտակ, իսկ <<թառլան>> դաշտ: Այդ շրջանը նախկինում հայտնի է եղել պղնձաարդյունաբերությամբ: Նույնիսկ վանքի ներսում պահպանվել է մի անկյուն, որտեղ զբաղվել են պղնձի ձուլմանբ: Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին չունի գմբեթ: Գմբեթի մասին ոչ մի տեղ հիշատակումներ չկան: Դա պայմանավորված է նրանով, որ եկեղեցին ավելի շատ բնորոշ է ուղղափառ եկեղեցիներին: Դրանից հետևություն, որ ոչ միայն հայկական և վրացական հետքեր կան:
Այնտեղ Առնոն ասաց, որ եկեղեցին շատ նման է այն եկեղեցուն, որը տեսել էր Վրաստանում: Ժամանակին այդ տարածքում բնակվել են հույները և նրանք նույնպես իրենց հետքն են թողել Աղթալայում: Դա է պատճառը, որ այս եկեղեցին եղել է ողջ կովկասի հույների ուղղափառության միակ կենտրոնը: Եկեղեցու հետ կապված շատ հետաքրքրի փաստեր կան: Եկեղեցում կան շատ լավ պահպանված որմնանկարներ: Որմնանկարը իր նմանը չունի, ո՛չ միայն Հայաստանում այլ նաև ամբողջ աշխարհում: Որմնանկարներն ունեն մոտ 800 տարվա վաղեմություն: Որմնանկարները հիմնականում Հին և Նոր կտակարաններից վերցված առանձին դրվագներ են ու սրբերի պատկերներ: Եկեղեցին մտնելուն պես անհնար է ուշադրություն չդարձնել խորանին: Այնտեղ պետք է լիներ Մայր Աստվածածնի և մանուկ Հիսուսի որմնանկարը: Բայց եկեղեցում չեք տեսնի Մայր Աստվածածնի և մանուկ Հիսուսի դեմքերը, քանի որ ասում են՝ 14-րդ դարում, երբ Լենկթեմուրը այցելել է եկեղեցի, եկեղեցում շրջելուց ինչ-որ լացի ձայն է լսել: Լենկթեմուրը վախեցել է, և մտածել է, որ իր մեղքերից վանքը լաց է լինում: Հետո, երբ Լենկթեմուրը այդ մտքերով շարունակել է շրջել եկեղեցում, լսել է մեկ ուրիշ լացի ձայն: Հասկացել է, որ եկեղեցում թաքստոց կա ու սկսել է փնտրել այն: Փնտրտուքի ժամանակ կրակել է խորանին: Դրանից՝ թաքստոսից, կարելի է ենթադրել, որ եկեղեցին կապված է մեկ այլ եկեղեցու հետ: Դրա համար էլ կոչվում է վանք, ոչ՝ եկեղեցի:
Հետաքրքիր փաստ Ախթալայի մասին, որը գտա համացանցում, այն էր, որ 1887-1889թթ. Ֆրանսիացի հնագետ, ճարտարագետ, երկրաբան Ժակ դե Մորգանը հայտնաբերեց 8-րդ դարի պալատական դամբարաններ, որտեղ մարդիկ նստած էին թաղված:
This slideshow requires JavaScript.
Հետո՝ շատ հոգնած, վերջապես հասանք հյուրատուն ու տեղավորվեցինք: Ճամփորդության ժամանակ ես ու Անահիտները մտերմացանք Յանայի, Միլենայի, Արամի ու Առնոյի հետ: Միլենայի հետ վաղուց էի ծանոթ, բայց այս երեք օրվա ընթացքում ավելի մտերացանք: Ես իմ confort zona-ից շատ ուշ-ուշ եմ դուրս գալիս, բայց երբեք չէի պատկեացնի, որ Առնոյի կամ Արամի հետ հանգիստ առանց, որևէ լարվածության կշբվեմ: Ես գիտեմ, որ շատ շբվող չեմ ու հյուրատուն գալու ճամնապահին ինքս ինձ առաջադրանք դրեցի, որ ամեն գնով, բայց պետք է գոնե մի քիչ դուրս իմ confort zona-ից: Կարծում եմ, մի քիչ ստացվեց:
Առաջին գիշերը բոլորով հավաքվեցինք մեր սենյակում ու ուսուցիչների հետ դեսից-դենից քննարկումներ ունեցանք: Հետաքրքիր հոգեբանական խաղեր խաղացինք: Չնայած նրան, որ 3 ժամ քնեցի, լավ անցավ: Այդ երեք օրվա ընթացքում, երևի, 20 (եթե ոչ ավելի) բաժակ սուրճ ենք խմել: Գիշերը՝ մոտ ժամը 3-ին ես ու խուճուճ Անահիտը անիմե էինք նայում: Ճիշտ ասած, անիմէի վերջի 10 րոպեներին արդեն քնած եմ եղել:
Երկրորդ օր հյուրատան աձնակազմը բողոքել էր մեզանից: Նախաճաշեցինք ու գնացինք Հաղպատի վանք: Մի քիչ Հաղպատի մասին: Հաղպատը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ներքո է: Ի տարբերություն Աղթալայի կամ Քոբայրավանքի՝ Հաղպատը հայ առաքելական եկեղեցի է: Կառուցվել է 10-րդ դարում Աբաս Բագրատունու օրոք: Նախկինում կոչվել է Սրբլից: Քանի որ, ասում են այն ժամանակ այդ տարածքում միշտ, ինչ-որ լույս է ընկել: Երբ եկեղեցին ամբողջովին կառուցվել է անունը փողել են Հաղպատ: Իսկ հին անվանումը անցել է եկեղեցու հետևի սարին: Հաղպատը վանական համալիր է, քանի որ կազմված է մի քանի եկեղեցիներից: Հաղպատում շրջելուց հետո ես, Առնոն, Արամը, Անահիտները, Ստելլան ու մի քանի հոգի՝ Վարանդի ուղեկցությամբ, գնացնք մոտակա աղբյուրից ջուր խմելու: Այդ աղբյուրից օգտվում էին տարածքի բոլոր բնակիչները:
This slideshow requires JavaScript.
Հյուրանոց հասնելուն պես հաց կերանք, որովհետև շատ սոված էինք: Հետո սուրճ խմեցինք: Երեկոյան գնացինք քաղաքում քայլելու: Քանի որ հյուրատան անձնակազմը բողոքել էր մեզանից, ընկեր Վիկտորիան ասեց, որ 11-ին բոլորս պետք է քնած լինենք, բայց քանի որ Հարութը (Հաջիի) քեռի էր դարձել՝ նշեցինք: Մի լավ պարեցինք ու ուրախացանք: Հետո ամեն մեկս մեր սենյակներ գնացինք: Այնքան էինք Առնոյի ու Արամի հետ մտերմացել, որ հարմարյա մեր սենյակում էին ապրում: «Party»-ից հետո սուրճ (ըհն, նորից) խմեցինք ու քարտ խաղացինք: Արամը շատ հետաքրքրի կինո առաջակեց. սկսկեցինք նայել: Կինոն սկսելուց 10 րոպե հետո քնեցի: Արթնացա, երբ արթուն մնացածները` Արամը, Առնոն, Միլենան ու խուճուճ Անահիտը ուզում էին բրդուճ ուտել: Բրդուճս կերա, մոտ 5 րոպե կինոն շարունակեցի նայել ու նորից քնեցի: Նորից արթնացա, երբ կինոյին 10 րոպե էր մնացել: Կինոն վերջացավ ու վերջնականապես քնեցի:
Առավոտյան ընկեր Վիկտորիան եկավ արթնացրեց մեզ, որ հավաքվեինք, որովհետև նախաճաշելուց հետո միանգամից շարժվելու էինք:
Ճանապարհին մտանք Սանահին: «Սանահին» նշանակում է սա նրանից (Հաղպատից) հին է։ Հաղպատի վանքի հետ միասին ՅՈՒՆԵՍԿՕ–ի համաշխարհային ժառանգության ներքո է։ Վանական համալիրի առաջին՝ Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին կառուցվել է 10-րդ դարում։
This slideshow requires JavaScript.
Մեր վերջին կանգառը Օձունն էր: Ներկայիս եկեղեցու շենքը կառուցվել է 5-րդ դարում: 1888 թվականին Աբովյաններն ավելացրել են զանգակատները։ Հայտնի չէ հիմնադրի անունը. տեղանքը ստացել է իր անվանումը ի պատիվ Հովհաննես III Օձնեցու, ով ծնվել և մեծացել է այստեղ: Մականունը մեկնաբանվում է որպես օձերի հետ կռվող: Այս մականունը նա ստացել է, երբ փրկել է հայրենի գյուղը հսկայական օձից: Օձունը համարվում է միջնադարյան հայկական ճարտարապետության գոհարներից մեկը: Վանքի պատերը զարդարում են հին որմնանկարներ:
This slideshow requires JavaScript.
Հետո հոգնած, բայց հավես օրեր ապրած, վերադարձանք Երևան: Ճամփորդությունը իմ պատկերացրածի պես չանցավ, ու դրա համար շատ ուրախ եմ: Այսքանը ♡:
Ինչպես պլանավորել էինք Հունիսի 9-ին շարժվեցինք դեպի Արատես՝ ռազմական ճամբարի: Ճանապարհը սովորականի պես էր: Երգեր լսելով, ծիծաղելով հասնանք Արատես: Առաջին անգամ չէի Արատեսում: Անցած անգամ վրաններում էինք գիշերել, բայց այս անգամ տնակներում գիշերեցինք; Մեզ էին նաև միացել 10-րդ դասարանցիները: Տեղավորվեցինք, ճաշեցինք և սկսեց մեր ռազմական ճամբարը:
Անի Մամիկոնյան 